Việt Nam đang chứng kiến làn sóng chuyển đổi mạnh mẽ sang thanh toán không tiền mặt, với 5,5 tỷ lượt giao dịch chỉ trong một quý – con số được đánh giá là đang tiệm cận với các quốc gia phát triển trong khu vực như Thái Lan, Ấn Độ và chỉ xếp sau Trung Quốc, theo số liệu từ Công ty cổ phần thanh toán quốc gia Việt Nam (NAPAS).
Thông tin này được ông Nguyễn Hưng Nguyên – Phó tổng giám đốc NAPAS – chia sẻ tại Hội thảo Thanh toán không tiền mặt do Báo Tuổi Trẻ tổ chức vào ngày 14/6. Ông dẫn lại dữ liệu từ Ngân hàng Nhà nước, cho biết 82% số giao dịch không tiền mặt được thực hiện qua các nền tảng số, với tổng giá trị giao dịch lên đến 40 triệu tỷ đồng.
Thanh toán không tiền mặt phát triển ấn tượng, cơ hội mở rộng thị trường
Theo ông Sapan Shah, Phó chủ tịch cấp cao phụ trách mạng lưới chấp nhận thanh toán của Mastercard khu vực châu Á – Thái Bình Dương, Việt Nam đang bứt phá mạnh mẽ trong lĩnh vực thanh toán không tiền mặt. Tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) của giao dịch không tiếp xúc trong giai đoạn từ quý IV/2022 đến quý IV/2024 được dự đoán đạt mức 92%. Sự phổ biến của Apple Pay, Google Pay và các hệ thống giao thông công cộng mở (open-loop) đã góp phần thúc đẩy xu hướng này.
Theo Mastercard, hiện có tới 60% giao dịch tại các điểm bán được thực hiện thông qua ví điện tử và thẻ thanh toán – một minh chứng cho sự thay đổi rõ nét trong hành vi người tiêu dùng Việt Nam.
Phó thống đốc Ngân hàng Nhà nước – ông Phạm Tiến Dũng – khẳng định: thanh toán không tiền mặt không chỉ làm gia tăng hiệu quả hệ thống tài chính – ngân hàng, mà còn góp phần minh bạch hóa dòng tiền, hỗ trợ phát triển thương mại điện tử và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia. Đến nay, 87% người trưởng thành tại Việt Nam đã có tài khoản ngân hàng, riêng tại TP.HCM, tỷ lệ này còn cao hơn.
Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng hiện đang xử lý khoảng 820.000 tỷ đồng mỗi ngày, còn hệ thống chuyển mạch và bù trừ điện tử của NAPAS xử lý khoảng 26 triệu giao dịch mỗi ngày.
Phó Thủ tướng Chính phủ – ông Hồ Đức Phớc – cho rằng: “Thanh toán không tiền mặt giúp tiết giảm chi phí xã hội, tăng năng suất lao động và là nền tảng để phát triển kinh tế số.”
Rủi ro an ninh mạng và niềm tin người dùng – điểm nghẽn cần tháo gỡ
Tuy nhiên, làn sóng giao dịch số bùng nổ cũng đặt ra một bài toán không nhỏ về an toàn dữ liệu và bảo mật giao dịch. Ông Nguyễn Văn Dũng – Phó Chủ tịch UBND TP.HCM chỉ ra rằng: lo ngại về tội phạm công nghệ cao, lừa đảo trực tuyến và đánh cắp dữ liệu cá nhân đang là rào cản khiến nhiều người dùng còn e ngại khi thanh toán không dùng tiền mặt.
Bà Đỗ Quế Anh – Phó giám đốc Khối ngân hàng số Ngân hàng MB nhận định: Năm ngoái là thời điểm “nóng” với hàng loạt vụ lừa đảo trực tuyến, gây thiệt hại lớn cho người dân. Để đối phó, MB đã ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) nhằm nhận diện giao dịch bất thường về thời gian, địa điểm, giá trị và cảnh báo sớm cho khách hàng. Đồng thời, ngân hàng còn phát hiện thiết bị người dùng bị chiếm quyền điều khiển từ xa để ngăn chặn truy cập bất hợp pháp vào hệ thống.
Nhờ những giải pháp đó, MB cho biết đã giảm được gần 95% vụ việc lừa đảo và bảo vệ hàng chục tỷ đồng mỗi tháng cho khách hàng.
Khi “không tiền mặt” là xu hướng, nhưng “không thu tiền mặt” lại là rào cản
Mặc dù thanh toán không tiền mặt đang được Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước khuyến khích mạnh mẽ như một bước đi thiết yếu trong tiến trình phát triển kinh tế số, nhưng thực tế thời gian gần đây lại cho thấy một nghịch lý: nhiều tiểu thương, hộ kinh doanh lại chủ động từ chối giao dịch chuyển khoản, chỉ nhận tiền mặt với lý do e ngại chính sách thuế mới.
Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ Nghị định 70/2024/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1/6/2025), quy định các hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử có kết nối trực tiếp với cơ quan thuế thông qua máy tính tiền. Lo ngại việc chuyển khoản để lại dấu vết giao dịch và bị “soi” doanh thu, nhiều người bán nhỏ lẻ đã chuyển sang hình thức chỉ nhận tiền mặt, thậm chí từ chối chuyển khoản nếu người mua không đồng ý ghi nội dung mập mờ như “tiền mượn”, “tiền gửi”, thay vì “trả tiền hàng”.
Tình trạng này khiến cơ quan chức năng phải lên tiếng cảnh báo. Mới đây, Chi cục Thuế Khu vực I (gồm Hà Nội và Hòa Bình) đã có thư ngỏ gửi đến người nộp thuế, nêu rõ việc từ chối thanh toán không tiền mặt hoặc cố tình ghi nội dung giao dịch sai lệch không giúp giảm nghĩa vụ nộp thuế, mà ngược lại còn tiềm ẩn dấu hiệu che giấu doanh thu, trốn thuế, có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
Cơ quan thuế cũng nhấn mạnh: Mọi giao dịch kinh doanh – bất kể bằng tiền mặt hay chuyển khoản đều phải được kê khai đầy đủ và xuất hóa đơn đúng quy định. Những hành vi gian dối hoặc né tránh khai báo không chỉ làm méo mó chủ trương phát triển thanh toán số, mà còn ảnh hưởng đến sự công bằng trong môi trường kinh doanh.
Mộc Miên (Tổng hợp)