Với thử nghiệm kinh tế không chính thống, chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã thất bại trong việc kiểm soát lạm phát và tiền tệ.
Để cứu đồng lira lao dốc, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan đã liên tục đưa ra nhiều chính sách mới trong tháng này.
Sau khi ông Erdogan cam kết bảo vệ các nhà đầu tư khỏi những biến động tỷ giá hối đoái dữ dội, đồng lira đã tăng 40% trong hai ngày, bù đắp phần lớn mức sụt giảm trong tháng qua.
Tuy nhiên, bên này thị trường lira tạm thời tăng giá, bên kia thị trường chứng khoán lại sụt giảm. Trong phiên giao dịch ngày 21/12, thị trường chứng khoán Thổ Nhĩ Kỳ bày tỏ lo ngại về tình hình kinh tế hiện tại, giảm 5%, trước đó, Sở giao dịch chứng khoán Borsa Istanbul thông báo hoạt động giao dịch bị tạm dừng khi chỉ số chính Bist 100 giảm 5%.
Thứ sáu tuần trước, Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng 50% lương tối thiểu của lao động trong nước nhằm chống lạm phát, nhưng nguy cơ tiềm ẩn của động thái này là chính việc tăng lương sẽ làm gia tăng lạm phát và khiến Thổ Nhĩ Kỳ rơi vào “vòng xoáy giá lương”.
Sau đó, chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ có bước đi táo bạo khi thông báo sẽ phải bồi thường cho tất cả những người gửi tiền ngân hàng bằng đồng nội tệ trong trường hợp đồng Lira tiếp tục mất giá. Sau tuyên bố trên của ông Erdogan, đồng Lira đã bật tăng 23% trong ngày giao dịch đầu tuần, mức tăng cao nhất trong vòng 1 thập niên trở lại đây.
Các nhà kinh tế và nhà đầu tư cho rằng, kế hoạch này là một chiến lược mạo hiểm nhằm ổn định đồng lira và sẽ sử dụng quỹ của chính phủ để kích thích đầu tư vào đồng lira. Một số người lo ngại rằng động thái này sẽ khiến chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ phải vay nặng lãi hoặc phải in tiền từ ngân hàng trung ương.
Các nhà phân tích và nhà đầu tư cho rằng, cơ chế mới không thay đổi được nguyên nhân sâu xa khiến đồng lira mất giá trong năm nay, đó là chính sách kinh tế của chính Tổng thống Erdogan. Bất chấp lạm phát gia tăng, ông Erdogan đã 4 lần gây áp lực buộc ngân hàng trung ương phải cắt giảm lãi suất trong 4 tháng qua, khiến các nhà đầu tư và công chúng Thổ Nhĩ Kỳ mất niềm tin vào đồng lira.
Theo Bloomberg, các nhà phê bình cho rằng hành động của chính phủ Erdogan nhằm hỗ trợ đồng lira bằng cách trả khoản chênh lệch cho những người đã gửi tiền bằng đồng lira và bị thiệt hại do tỷ giá hối đoái bị phá vỡ thực sự là một đợt tăng lãi suất trá hình, điều này sẽ khiến ngân sách chính phủ dễ bị tổn thương hơn và ảnh hưởng của các cú sốc tỷ giá hối đoái trong tương lai.
Ibrahim Turhan, cựu Phó thống đốc Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ, cho biết: Có thể nói, để khẳng định rằng không có chuyện tăng lãi suất, thì cái neo cuối cùng còn lại của ngân sách tài khóa đã phải hy sinh, theo cách này, toàn xã hội gánh chịu phải gánh chịu cái giá cho sự mất giá của đồng lira.
Tại sao “thử nghiệm kinh tế không chính thống” của Erdogan không có kết quả?
Ông Erdogan đã nhắc lại cái gọi là “mô hình kinh tế mới” của mình vào cuối tuần, đó là cắt giảm lãi suất để giảm lạm phát, tăng đầu tư, việc làm và xuất khẩu, đồng thời củng cố sự độc lập của Thổ Nhĩ Kỳ khỏi dòng vốn nước ngoài.
Bản thân lý thuyết này cũng đã được thảo luận trong giới kinh tế học.
Trên thực tế, giới kinh tế cũng đã đặt câu hỏi về vai trò của dòng tiền nóng chảy vào và ra khỏi các nền kinh tế mới nổi và các lý thuyết truyền thống. Hélène Rey của Trường Kinh doanh London đã chỉ ra vào năm 2013 rằng các thị trường mới nổi thường chịu sự điều chỉnh của dòng vốn do các chính sách của Cục Dự trữ Liên bang và các ngân hàng trung ương lớn khác.
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) thậm chí còn đề xuất một mô hình trong đó lãi suất cao có thể dẫn đến lạm phát cao hơn. Cựu nhà kinh tế trưởng của IMF Olivier Blanchard và các đồng nghiệp của ông đã chỉ ra trong báo cáo làm việc này rằng dòng vốn lớn vào các nền kinh tế mới nổi – thường do lãi suất cao – có thể dẫn đến “bùng nổ tín dụng, sản xuất gia tăng” và lạm phát.
Tuy nhiên, Financial Times đã đề cập rằng những điều kiện mà IMF đưa ra này không áp dụng cho Thổ Nhĩ Kỳ.
Vì nhập khẩu thường vượt quá xuất khẩu, tài khoản vãng lai của quốc gia này bị thâm hụt và lạm phát vẫn ở mức cao. Điều này cho thấy hệ thống kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đang tiềm ẩn vấn đề tăng giá và các chính sách liên quan hầu như chưa giải quyết được vấn đề này.
Đầu tháng này, OECD tuyên bố rằng kể từ khi bùng phát dịch bệnh, các khoản vay trợ cấp của Thổ Nhĩ Kỳ cho các công ty trong nước đã giúp thúc đẩy “tốc độ tăng trưởng nhanh” của nền kinh tế xuất khẩu, khiến sản lượng của nước này vào năm 2021 cao hơn dự báo của OECD trước khi dịch bùng phát, nhưng đồng thời cũng làm gia tăng áp lực lạm phát.
Ông Erdogan, với sự giúp đỡ của thống đốc ngân hàng trung ương được lựa chọn cẩn thận, đã thực hiện cách tiếp cận ngược lại. Kết quả là, sự sụp đổ của đồng lira đã làm tăng nợ ngoại tệ của các công ty và chính phủ. Theo ước tính của OECD, kể từ khi dịch bùng phát, nợ của các doanh nghiệp phi tài chính Thổ Nhĩ Kỳ tính theo tỷ lệ phần trăm GDP đã tăng 20%, cao nhất trong số các nền kinh tế mới nổi.
Và ngay cả khi cắt giảm lãi suất, các nhà đầu tư trong và ngoài nước đều đã mất niềm tin vào đồng lira và quay sang tìm kiếm đồng tiền cứng an toàn, lợi tức trái phiếu chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng mạnh.
Hơn nữa, do đồng tiền mất giá và giá nhập khẩu tăng vọt, môi trường kinh tế có thể kìm hãm nhu cầu trong nước. Tim Ash của BlueBay, một công ty quản lý tài sản, nói rằng việc tăng 50% lương tối thiểu gần đây đã làm tăng chi phí lao động và sẽ bù đắp lợi thế chi phí do đồng tiền mất giá mang lại.
“Nếu ông Erdogan cố gắng giữ đường tỷ giá hối đoái khi 1 đô la Mỹ bằng 10 lira, có thể họ vẫn còn cơ hội, nhưng bây giờ lạm phát vượt ngoài tầm kiểm soát, lợi thế cạnh tranh sẽ biến mất và chúng ta đang ở trong vòng xoáy lạm phát – mất giá.”