Ngày 17/10, 10 liên minh đại diện cho hơn 200 nhà khoa học Việt Nam, gồm Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam (VSEA); Liên minh Phòng chống Bệnh không lây nhiễm Việt Nam (NCDs-VN), Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Xã hội (CSRD)… đã gửi thư lên Thủ tướng Chính Phủ Phạm Minh Chính liên quan đến Dự thảo Quy hoạch điện VIII (QHĐ VIII).
Năng lượng hóa thạch sẽ chiếm khoảng 68%?
Theo các liên minh, bản dự thảo QHĐ VIII chưa đúng với tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng tại diễn đàn “Tuần lễ Năng lượng Nga” rằng: “Việt Nam sẽ tích cực giảm và hầu như không phát triển thêm nhà máy nhiệt điện than mới… đồng thời nâng tỉ trọng năng lượng sạch đạt ít nhất 20% vào năm 2030 và 30% vào năm 2045”.
Theo liên minh, với lộ trình trên của Dự thảo Quy hoạch điện VIII, năng lượng hóa thạch sẽ chiếm khoảng 68% trong sản lượng điện quốc gia vào năm 2030
Bởi theo dự thảo mới đệ trình, Bộ Công thương sẽ tăng thêm khoảng 20.000 MW điện than mới vào năm 2030, nâng công suất điện than từ khoảng 21.000 MW hiện nay lên 40.899 MW và tiếp tục tăng thêm khoảng 10.000 MW điện than nữa trong giai đoạn tới 2045. Trong khi đó, sản lượng điện sạch chỉ đạt 13,5% vào năm 2030.
Các tổ chức này đánh giá: Với lộ trình trên, năng lượng hóa thạch sẽ chiếm khoảng 68% trong sản lượng điện quốc gia vào năm 2030. Kịch bản phát triển này đưa Việt Nam trở thành 1 trong 6 quốc gia có kế hoạch phát triển điện than lớn nhất toàn cầu.
Bên cạnh đó, bản quy hoạch hiện tại thiếu vắng những giải pháp đột phá mà Nghị quyết 55 yêu cầu, bỏ qua vấn đề tích trữ năng lượng vô cùng cấp thiết và quan trọng, chưa chỉ ra lộ trình để khơi thông dòng vốn tư nhân đang sẵn sàng vào phát triển ngành điện sạch ở Việt Nam.
Trong bối cảnh, trước thềm Hội nghị lần thứ 26 các Bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu (COP26), nhiều quốc gia đã và đang chuẩn bị đưa ra cam kết mạnh mẽ về hành động khí hậu; Dừng xây dựng thêm các nhà máy điện than và đẩy nhanh, mở rộng quy mô phát triển năng lượng tái tạo, hiệu quả năng lượng, phát triển tích trữ năng lượng và điện hóa giao thông.
Ngay cả các quốc gia có nền kinh tế phụ thuộc lớn nhất vào nhiên liệu hóa thạch như Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Các tiểu vương quốc Ả rập thống nhất, tuần trước cũng đã cho biết họ có thể sẽ đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào trước năm 2060.
Như vậy, các liên minh cho rằng, về mặt ngoại giao quốc tế sẽ rất bất lợi cho Việt Nam tại diễn đàn COP26 năm nay, cũng như trên trường quốc tế những năm sau này khi các nước đánh thuế carbon gây bất lợi cho hàng hóa xuất khẩu của Việt…
Nỗi lo giá điện và an ninh năng lượng quốc gia
Ngoài ra, các liên minh cũng đánh giá, theo bản dự thảo QHĐ VIII với những kịch bản điện than như trên, giá điện và an ninh năng lượng quốc gia sẽ “bập bềnh” theo các yếu tố có nhiều biến động, nằm ngoài tầm kiểm soát khi thực tế giá than và khí nhập khẩu có dao động lớn và ngày càng đắt đỏ do nguồn cung đang thu hẹp theo chuyển dịch năng lượng.
“Bài học nhãn tiền là cuộc khủng hoảng năng lượng ở Trung Quốc và châu Âu đang chỉ rõ rủi ro của nền kinh tế phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch trong bối cảnh biến đổi khí hậu”, các liên minh cho hay.
Một điểm đáng lưu ý, liên minh cho rằng, bối cảnh quốc tế thời điểm này có nhiều cơ hội thuận lợi cho Việt Nam để phát triển đột phá theo hướng bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu mà vẫn đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.
Chẳng hạn, Tổng Bí thư – Chủ tịch nước Trung Quốc, Tập Cận Bình tuyên bố sẽ gia tăng hỗ trợ cho đầu tư phát triển các loại năng lượng phát thải thấp tại các nước đang phát triển, dừng xây dựng điện than mới ở nước ngoài.
Và các đối tác phát triển như EU, Hoa Kỳ, WB, UNDP, UK…, cũng cam kết hỗ trợ Chính phủ Việt Nam huy động nguồn lực cho chuyển dịch năng lượng.
Mặt khác, công nghệ năng lượng sạch đã cạnh tranh với nhiên liệu hóa thạch và liên tục cải tiến đi kèm và ngày càng có nhiều đột phá vượt sức tưởng tượng. Trong khi, cộng đồng các nhà đầu tư nước ngoài, các doanh nghiệp và người dân cùng chính quyền địa phương cũng bày tỏ tiếp tục tạo đột phá chính sách để phát triển năng lượng sạch ở Việt Nam…
Đề án Quy hoạch phát triển Điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Quy hoạch VIII) đã được Hội đồng thẩm định họp xem xét và bỏ phiếu thông qua vào ngày 3/10/2021. Sau khi tiếp thu ý kiến của các thành viên Hội đồng Thẩm định, ngày 8/10, Bộ Công thương đã hoàn thiện và có tờ trình tới Thủ tướng Chính phủ để phê duyệt Đề án Quy hoạch điện VIII.
Đề án Quy hoạch điện VIII đặt mục tiêu tăng tỷ lệ điện năng sản xuất từ các nguồn năng lượng tái tạo đạt khoảng 11,9-13,4% vào năm 2030 và khoảng 26,5-28,4% và năm 2045.