Bán khống – hoạt động vay cổ phiếu để bán khi giá cao đang được Bộ Tài chính xem xét triển khai sớm nhất từ năm 2026, trong khuôn khổ kế hoạch nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam.
Bán khống là gì và vì sao được chú ý?
Theo kế hoạch thực hiện Đề án nâng hạng thị trường chứng khoán, Bộ Tài chính đã giao Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) phối hợp với Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán (VSD) cùng các sở giao dịch để nghiên cứu cơ chế vay – cho vay chứng khoán, bán khống có kiểm soát thông qua các hình thức giao dịch trong ngày (T0) hoặc chờ về.
Lộ trình dự kiến hoàn thiện trong giai đoạn 2026–2028, hướng tới tiệm cận các chuẩn mực quốc tế, tạo điều kiện để Việt Nam nâng hạng lên thị trường mới nổi.
“Bán khống (short selling)” là hình thức bán cổ phiếu mà nhà đầu tư chưa sở hữu. Nhà đầu tư mượn cổ phiếu từ công ty chứng khoán để bán khi dự đoán giá sẽ giảm, sau đó mua lại với giá thấp hơn để hưởng chênh lệch.
Ví dụ: một nhà đầu tư vay 1.000 cổ phiếu A và bán ở mức 110.000 đồng/cổ phiếu, thu 110 triệu đồng. Khi giá giảm còn 105.000 đồng, họ mua lại và trả cổ phiếu, lợi nhuận là 5 triệu đồng. Ngược lại, nếu giá tăng, nhà đầu tư sẽ chịu lỗ tương ứng.
Hiện thị trường chứng khoán cơ sở Việt Nam chưa cho phép giao dịch bán khống. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng nhà đầu tư “bán nhờ tài khoản người khác” – Một hình thức vay mượn cổ phiếu không chính thức, tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý và vận hành.
Trong khi đó, hoạt động bán khống chỉ được phép trên thị trường phái sinh, nơi nhà đầu tư có thể bán hợp đồng tương lai chỉ số VN30 mà không cần sở hữu cổ phiếu cơ sở, miễn là đảm bảo ký quỹ đầy đủ.
Hướng tới thị trường hiện đại và minh bạch hơn
Tại Đối thoại chứng khoán thường niên, ông Nguyễn Sơn – Chủ tịch Hội đồng thành viên VSD, cho biết cơ quan quản lý đang xây dựng cơ chế bù trừ đối tác trung tâm (CCP), nâng cấp hệ thống KRX, mở rộng năng lực máy chủ và tích hợp nhiều tiện ích mới.
Những cải tiến này sẽ mở đường cho các hoạt động giao dịch trong ngày, bán chứng khoán chờ về và bán khống có kiểm soát, giúp thị trường linh hoạt hơn nhưng vẫn bảo đảm kiểm soát rủi ro.
Theo kế hoạch, đến năm 2030, ngành chứng khoán sẽ tiếp tục tháo gỡ các rào cản như yêu cầu ký quỹ trước giao dịch (non pre-funding), minh bạch tỷ lệ sở hữu nước ngoài, và triển khai tài khoản giao dịch tổng (OTA). Đồng thời, Bộ Tài chính định hướng tăng tỷ lệ sở hữu nước ngoài và đa dạng hóa sản phẩm tài chính.
Mới đây, FTSE Russell đã thông báo nâng hạng Việt Nam từ thị trường cận biên lên mới nổi thứ cấp, dự kiến có hiệu lực từ tháng 9/2026, với 28 cổ phiếu Việt Nam tiềm năng được thêm vào rổ chỉ số. Tuy nhiên, kết quả sẽ được đánh giá lại vào tháng 3/2026 nhằm xác định Việt Nam đã cải thiện đủ khả năng tiếp cận của nhà đầu tư quốc tế hay chưa.
Việc cho phép bán khống có kiểm soát được xem là bước tiến quan trọng để Việt Nam đạt tiêu chí nâng hạng, đồng thời tăng tính thanh khoản và chiều sâu cho thị trường. Dù tiềm ẩn rủi ro, nếu triển khai bài bản và có khung quản trị chặt chẽ, đây sẽ là đòn bẩy để thị trường chứng khoán Việt Nam tiến gần hơn tới các chuẩn mực quốc tế.
Mộc Miên (Tổng hợp)