Báo cáo cập nhật kinh tế vĩ mô Việt Nam tháng 10 vừa được World Bank công bố cho thấy bức tranh toàn cảnh tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam với những tác động mạnh do đợt dịch Covid-19 lần thứ 4.
Mục tiêu tăng trưởng năm 2021 gặp nhiều khó khăn
Theo đánh giá của Word Bank (WB), sau khi đạt kết quả tốt trong nửa đầu năm, tăng trưởng GDP quý III/2021 suy giảm 6,2% (so cùng kỳ năm trước), ghi dấu mức giảm lớn nhất kể từ khi Việt Nam tính toán và công bố dữ liệu GDP theo quý. Thực tế này đã tác động mạnh đến dự báo tăng trưởng cả năm 2021.
Hầu hết các ngành chủ lục đã và đang bị ảnh hưởng dẫn đến các dự báo tăng trưởng trở nên kém lạc quan. Đơn cử như với ngành dịch vụ. Đây là ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất do nhạy cảm với các biện pháp giãn cách xã hội, giảm đến 9,3% (so cùng kỳ năm trước), đóng góp 60% trong tổng mức giảm GDP.
Ngành công nghiệp cũng bị ảnh hưởng trầm trọng, giảm 5,0% (so cùng kỳ năm trước) khi các trung tâm công nghiệp chế biến, chế tạo ở khu vực phía Nam phải đóng cửa để kiềm chế dịch lây lan. Ngược lại, ngành nông nghiệp vẫn đạt kết quả tương đối vững, tăng trưởng 1,0% (so cùng kỳ năm trước); dù vậy, với tỷ trọng đóng góp vào tăng trưởng chung của nền kinh tế khá hạn chế, rất khó để kỳ vòng ngành nông nghiệp có thể cứu vãn tăng trưởng trong quý cuối năm cũng như cả năm 2021.
Với việc không thể tăng trưởng và thực tế là GDP đã giảm sâu trong quý III/2021, dự báo tăng trưởng phụ thuộc vào mức độ mạnh mẽ của quá trình phục hồi kinh tế trong quý IV/2021 khi mà cả Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh đang gỡ bỏ dần các hạn chế, GDP năm 2021 hiện được ước tính tăng trưởng với tốc độ từ 2,0% đến 2,5%, thấp hơn đáng kể so với dự báo tăng trưởng ở mức 4,8% mà WB đưa ra dự báo hồi tháng 8/2021.
Một yếu tố nữa khiến cho dự báo tăng trưởng bị hạ thấp hơn, đó là tỷ lệ tham gia lực lượng lao động trong quý III/2021 giảm 2,6 điểm phần trăm so với quý II/2021. Tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm tăng lần lượt 1,0 điểm phần trăm và 1,8 điểm phần trăm trong cùng khoảng thời gian. Mức lương thực tế bình quân tháng giảm 10,1% (so quý trước) và 12,1% (so cùng kỳ năm trước), một bước lùi đáng kể trong quá trình phục hồi thu nhập bắt đầu từ quý III/2020.
Diễn biến xấu đi của thị trường lao động phản ánh tác động bất lợi của đợt cách ly xã hội và cho thấy những khó khăn kinh tế mà nhiều hộ gia đình có thể đang phải gánh chịu.
Bên cạnh đó, một thông số nữa cũng cần được xem xét khi bàn đến tăng trưởng GDP. Đó là chỉ số sản xuất công nghiệp tháng 9, ghi nhận tăng 4,9% (so tháng trước) những vẫn thấp hơn 5,5% so với cách đó một năm. Đáng nói hơn, kết quả sản xuất tiếp tục không đồng đều giữa các vùng miền trên cả nước.
Các nhà máy sản xuất ở thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận đều hoạt động cầm chừng hoặc ngừng hoạt động hoàn toàn do các hạn chế đi lại tiếp tục được áp dụng. Trong khi đó, các trung tâm công nghiệp chế biến, chế tạo lớn ở miền Bắc (trừ Hà Nội) vẫn đạt tốc độ tăng trưởng hai con số nhờ kiểm soát đại dịch thành công.
Do các nhà máy sản xuất điện thoại và thiết bị viễn thông chủ yếu đặt ở miền Bắc, chỉ số sản xuất công nghiệp ngành này tăng trưởng 19,6% (so với tháng trước) và 10,1% (so cùng kỳ năm trước), ghi dấu một trong những điểm sáng ít ỏi của ngành công nghiệp.
Chỉ số nhà quản trị mua hàng (PMI) chỉ đạt 40,2 trong tháng 9, cho thấy điều kiện kinh doanh tiếp tục gặp khó khăn, trong đó có gián đoạn chuỗi cung ứng và thiếu hụt lao động.
Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cũng tăng trở lại, nhưng còn thấp hơn nhiều so với trước đợt bùng phát dịch lần thứ 4. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tăng 6,5% (so tháng trước), là lần tăng đầu tiên sau bốn tháng giảm liên tiếp. Diễn biến tích cực này phản ánh một số biện pháp giãn cách xã hội đã được nới lỏng và khả năng nhu cầu tiêu dùng vốn bị dồn nén được giải phóng.
Tuy nhiên, chỉ số này vẫn thấp hơn 28,4% so với một năm trước đó, do vẫn còn nhiều hạn chế chưa được gỡ bỏ, đặc biệt ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Tổng mức bán lẻ hàng hóa tăng 4,5% (so tháng trước) trong khi doanh thu dịch vụ tiêu dùng bật tăng mạnh hơn, ở mức đến 23,1% trong tháng 9 (so tháng trước), sau khi bị ảnh hưởng nặng nề hơn bởi các biện pháp y tế công cộng trong giai đoạn cách ly (giảm 24,5% trong tháng 8 so tháng trước đó).
Điểm sáng hiếm hoi
Bất chấp nhiều khó khăn, tuy nhiên, kinh tế Việt Nam vẫn có những điểm sáng nhất định. Theo đó, vốn FDI vẫn được đảm bảo và chỉ số lạm phát ở mức thấp đà những ghi nhận tích cực.
Cụ thể, vốn FDI đăng ký tháng 9/2021 tăng 26,1% so với tháng trước, một sự phục hồi mạnh mẽ trong bối cảnh khủng hoảng, cho thấy các nhà đầu tư nước ngoài tiếp tục có lòng tin đối với nền kinh tế Việt Nam trong dài hạn.
Vốn FDI đăng ký tăng là nhờ dòng vốn đổ vào lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo (tăng 90,7% so tháng trước), trong đó có khoản đầu tư trị giá 1,4 tỷ USD vào ngành điện tử của một công ty Hàn Quốc. Về tổng thể, vốn FDI đăng ký đạt 22,1 tỷ USD trong 9 tháng đầu năm 2021, tăng 4,4% (so cùng kỳ năm trước).
Nhờ các biện pháp hạn chế đi lại được nới lỏng, vốn FDI thực hiện cũng phục hồi, tăng 57,4% (so tháng trước), mặc dù vẫn thấp hơn 29,5% so với cùng kỳ năm trước. Tính chung 9 tháng đầu năm 2021, vốn FDI thực hiện giảm 3,5% (so cùng kỳ năm trước).
Bên cạnh đó, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tháng 9/2021 giảm 0,7% (so tháng trước). Mức giảm một phần do chi phí nhà ở thấp hơn khi tiền thuê nhà và giá điện nước sinh hoạt giảm ở các địa phương đang thực hiện cách ly xã hội nhằm hỗ trợ những hộ gia đình bị ảnh hưởng vượt qua khủng hoảng.
Học phí giảm cũng góp phần làm giảm áp lực lạm phát. Giá lương thực thực phẩm chững lại khi các tỉnh từng bước nới lỏng hạn chế đi lại và theo đó là gỡ bỏ những nút thắt trong chuỗi cung ứng lương thực, thực phẩm.
Trong khi đó giá cả hàng hóa và dịch vụ khác đi ngang do nhu cầu trong nước còn yếu. So với năm trước, CPI tháng 09 tăng 2,1%, thấp hơn so với tháng 8 (tăng 2,8%) và thấp hơn nhiều so với mục tiêu lạm phát 4,0%.
Khôi phục kinh tế sẽ gặp nhiều trở ngại
WB đánh giá, qua kinh nghiệm các nước khác trên thế giới, quá trình khôi phục các hoạt động kinh tế sau một giai đoạn cách ly xã hội kéo dài có thể phải đối mặt với một số trở ngại.
Theo đó, việc nối lại các hoạt động sản xuất công nghiệp và cung cấp dịch vụ có thể gặp phải vấn đề thiếu hụt lao động và gián đoạn chuỗi cung ứng. Từ thực tế này, việc giúp gỡ bỏ những nút thắt về logistics, tiếp tục thực hiện xét nghiệm và tiêm vắcxin, và khuyến khích dịch chuyển lao động cần được ưu tiên.
WB cũng nhấn mạnh khuyến nghị, các cấp có thẩm quyền nên áp dụng chính sách tài khóa mở rộng và sử dụng các công cụ tài khóa khác nhau trong khả năng để hỗ trợ nền kinh tế phục hồi. Trước hết, giảm sự cứng nhắc về thủ tục trong thực hiện ngân sách chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển sẽ giúp hỗ trợ tổng cầu.
Thứ hai, mở rộng hơn nữa hỗ trợ cho người lao động cả ở khu vực chính thức và phi chính thức, cũng như các hộ gia đình sẽ giúp họ vượt qua khó khăn có thể xảy ra khi quay lại làm việc.
Thứ ba, cũng cần tiếp tục hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp để tái khởi động các hoạt động kinh doanh sau một thời kỳ dài đóng cửa, đặc biệt trong ngành dịch vụ du lịch, ăn uống và lưu trú.