zkSync là hệ sinh thái tiềm năng trong lòng Ethereum, giải pháp mở rộng layer-2 sử dụng công nghệ ZK Rollups có thể đẩy nhanh giao dịch, gia tăng bảo mật, chi phí giao dịch nhiều ưu đãi.
Rollups là gì? ZK Rollup và Optimistic Rollup, giải pháp nào tốt hơn?
Thư viện crypto: Arbitrum là gì?
Trong thời gian vừa qua, các layer-2 Rollups trên Ethereum liên tục trình làng cùng tốc độ tăng trưởng ấn tượng.
Ngày 20,21/3/2023, cộng đồng tiền điện tử đổ xô bắc cầu tài sản sang zkSync nhờ hiệu ứng retroactive Arbitrum (phân bổ token airdrop ARB cho những người ủng hộ dự án). Đã có hàng loạt những cái tên tiềm năng được kể đến như LayerZero, giải pháp zkEVM Scroll, mạng xã hội web3 Lens Protocol hay ví Metamask,…đăc biệt là zkSync.
Rollups là phương pháp xử lý các giao dịch off-chain. Những giao dịch được tạo trên blockchain chính ra bên ngoài và xử lý chúng trên một lớp Rollups riêng, sau đó các dữ liệu và các giao dịch đã được xử lý sẽ được đóng gói lại hay “cuộn lại” thành 1 khối duy nhất để gửi lên Layer-1 để xác minh tính hợp lệ với mức giá chỉ bằng một phần nhỏ. Điều này có nghĩa là người dùng có thể hưởng lợi từ tốc độ, chi phí thấp và tính bảo mật.
Rollups là một trong một số giải pháp mở rộng, cải thiện tốc độ giao dịch và chi phí. Các biện pháp mở rộng khác bao gồm sidechains và state channels.
Các hệ sinh thái mới ra mắt như: Boba Network, StarkWare, Metis, zkSync, Arbitrum, Polygon, Optimism, dYdX, Boba Network,….
Top ZK rollup blockchain: Mina Protocol; Dusk Network; Immutable X; Loopring; Polygon
zkSync là gì?
Thuộc sở hữu của Matter Labs dựa vào kiến trúc Zk Rollupsm, zkSynclà một giải pháp mở rộng Layer-2 thuộc nhóm ZK-Rollups trên Ethereum với chi phí thấp, tốc độ giao dịch nhanh chóng và bảo mật tuyệt đối trên Ethereum nhờ sử dụng công nghệ ZK Rollups.
Về cơ bản, hệ sinh thái zkSync sẽ bao gồm zkSync (v1), zkPorter (v2), zkEVM (v3) và zkSync 2.0.
Hiện dự án chưa có token chính thức, chỉ hỗ trợ swap các ERC-20 token với chi phí thấp, cơ chế atomic swap, các lệnh giới hạn (limit order) và hỗ trợ NFT trên lớp Layer-2.
Trên zkSync, tài sản tiền sẽ được lưu trữ trên hợp đồng thông minh trên mạng lưới on-chain, trong khi việc tính toán và lưu trữ dữ liệu được thực hiện off-chain.
Đối với khối Rollup, một zero knowledge proof – bằng chứng không kiến thức chuyển đổi trạng thái (SNARK) được tạo ra và xác minh bởi hợp đồng chuỗi chính. Zk Rollup cho phép tổng hợp một số lượng lớn các giao dịch vào một khối Rollup và tạo ra bằng chứng ngắn gọn cho khối off-chain.
Sau đó, hợp đồng thông minh trên Ethereum layer-1 chỉ cần xác minh Proof đó mà không cần thực hiện lại các giao dịch.
Vòng vận hành khép kín của zkSync rollup
Trước hết, người dùng tạo một giao dịch hoặc hoạt động ưu tiên. Sau khi xử lý yêu cầu này, người vận hành tạo một rollup duy nhất là thêm vào block.
Sau block hoàn tất, người vận hành sẽ gửi nó tới hợp đồng thông minh zkSync như một cam kết. Một phần logic của một số rollup sẽ được kiểm tra bởi hợp đồng thông minh
Bằng chứng block gửi tới hợp đồng thông minh zkSync dưới dạng block verification. Xác minh thành công, trạng thái mới được coi là thành công.
Trên zkSync, mỗi block layer-2 sẽ tiếp diễn trong 4 công đoạn.
Pending: Giao dịch đã được nhận nhưng chưa được xử lý.
Processed: Giao dịch được xử lý và được xác nhận sẽ đưa vào block kế tiếp.
Committed: Dữ liệu giao dịch của block này đã được đưa vào Ethereum để đảm bảo tính khả dụng của block.
Finalized: Trạng thái (SNARK) được tạo ra và xác minh bởi hợp đồng chuỗi chính đã được gửi và xác minh bằng hợp đồng thông minh.
Có 2 nhân tố khác cùng tham gia để phát triển mạng lưới:
Prover (Người chứng minh): Một số lượng nhỏ các nodes phụ trách việc tính toán, xử lý tất cả các giao dịch và tổng hợp các giao dịch đó thành các bằng chứng ZK ngắn gọn.
Validator (Người xác thực): Số lượng lớn các nodes trong mạng lưới phụ trách kiểm duyệt, nhiệm vụ chính là xác minh tính hợp lệ của các bằng chứng ZK do các Provers gửi. Ai cũng có thể chạy node này mà không cần một phần cứng chuyên dụng nào.
Ưu điểm của zkSync là gì?
Tính bảo mật cao
zkSync được bảo mật bởi chuỗi gốc Ethereum. Các rollups validators (người xác thực) không thể làm sai hoặc hack tài khoản (khác với Sidechains). Người dùng hoàn toàn có thể lấy tiền từ các rollups ngay cả khi các validators ngừng hợp tác (vì việc tính toán và lưu trữ dữ liệu có sẵn được thực hiện off-chain) (khác với vì dữ liệu Plasma).
Người dùng cũng không cần giám giám sát các khối Rollups nhằm ngăn chặn gian lận vì zkSync sử dụng thuật toán bằng chứng hợp lệ (valid proofs).
Chi phí giao dịch thấp
Về mức phí giao dịch (phí gas), tính trung bình mỗi giao dịch trên Ethereum đang phải trả mức phí giao dịch trung bình từ 24,31 USD, còn với zkSync, con số này giảm 50 lần.
Tốc độ giao dịch nhanh
zkSync có thể hỗ trợ xử lý 300 TPS/giây, trong khi đó Ethereum 1.0 chỉ có thể hỗ trợ khoảng 30 TPS/giây, Ethereum 2.0 hứa hẹn nâng số lượng giao dịch lên 100.000 TPS/giây thông qua triển khai các shardchains.
Ethereum Founder từng nhận định ZK Rollup là siêu công nghệ có thể cạnh tranh với Optimistic Rollup. Tuy nhiên, chi phí của Optimistic Rollup lại thấp hơn rất nhiều so với ZK (ZK cần tạo ra một bằng chứng mật mã phức tạp đòi hỏi hàng trăm hoặc hàng nghìn thao tác phức tạp để đưa thao tác đó vào một proof. ZK phải chịu chi phí đó cho mọi hướng dẫn trong mọi hợp đồng).
zkEVM là gì?
zkEVM là máy chủ ảo thực thi các hợp đồng thông minh để tương thích với thuật toán Zero knowledge proof (bằng chứng không kiến thức). zkEVM là điểm quan trọng để xây dựng một giải pháp ZK Rollup tương tác tốt hơn với EVM trong khi vẫn đảm bảo được tính bảo mật, không phát sinh lỗi lập trình như bug).
zkPorter là gì?
Nếu zkSync 2.0 là mảnh ghép giúp Ethereum tiến tới Mass Adoption (sự phổ biến rộng rãi, Ethereum mong muốn trở thành phương tiện thanh toán) thì zkPorter là cánh tay phải đắc lực cho cho zkSync 2.0.
Ở zkSync 2.0, trạng thái Layer 2 sẽ được chia thành 2 bên:
zkRollup với độ khả dụng của dữ liệu on-chain.
zkPorter với độ khả dụng của dữ liệu off-chain.
zkRollups có thể tương tác song phương với zkPorter. Tuy nhiên mức phí giao dịch trên zkPorter thấp hơn gấp 100 lần so với các tài khoản giao dịch trên ZKRollups.
zkSync layer-2.0
zkSync 2.0 là một giải pháp mở rộng layer-2 ZK Rollups tương thích với EVM trên cơ sở zkEVM. zkSync 2.0 cũng sử dụng bằng chứng không có kiến thức Zero knowledge proof để cung cấp các giao dịch chi phí thấp có thể mở rộng trên Ethereum.
Ví dụ: Uniswap triển khai smart contract trên zkRollup và người dùng với tài khoản trên zkPorter sẽ có thể swap token với chi phí chỉ trong khoảng 0.03 USD.
Phần lớn chi phí Rollups là do chi phí xuất bản dữ liệu trên Ethereum. Tài khoản zkPorter có thể thực hiện hàng nghìn lần swap trên hợp đồng Uniswap, nhưng nó chỉ đưa 1 bản update duy nhất lên Ethereum.
zkSync 2.0 sẽ giải được 4 vấn đề nhức nhối trên Ethereum bao gồm: Bảo mật; Phi tập trung; Khả năng mở rộng; Khả năng lập trình.
zkSync 2.0 bao gồm zkRollup and zkPorter; hỗ trợ generalized smart contracts, bảo mật giống với bản mainnet mà không cần trung gian xác nhận.
zkSync (dùng ngôn ngữ lập trình Zinc) sử dụng zkSync Compiler để chuyển đổi các smart contracts sử dụng Solidity/Vyper thành zkEVM mà không cần bất kì một bộ chuyển đổi trung gian nào để chuyển đổi ngược về Zinc.
Cụ thể, zkSync Complier sẽ chuyển đổi hợp đồng thông minh từ ngôn ngữ lập trình Solidity thành zkEVM để tương thích với máy chủ Ethereum, cung cấp dữ liệu off-chain zkPorter.
Để việc so sánh, zkSync 2.0 có những điểm nổi trội nào thì trước hết chúng ta cần một bên đối thủ tương đương sức mạnh với zkSync 2.0 nhằm có cơ sở đo đạc tốt hơn.
Trong những giải pháp Layer-2 nhằm đem đến khả năng mở rộng, gia tăng tốc độ giao dịch, giảm tải cho mạng lưới chính Ethereum thì trong đó các giải pháp Optimistic Rollups và ZK Rollups đang được đánh giá là những giải pháp hàng đầu.
So sánh Optimistic Rollups và zkSync
| Đặc điểm | Optimistic Rollups | zkSync |
| Proof | Fraud proof (bằng chứng gian lận) | zero knowledge proof (bằng chứng không kiến thức) |
| Transactions Finality | Yêu cầu đợi qua khoảng thời gian 1 tuần trước khi rút tiền. | 1- 2 tiếng đối với testnet của zkSync 2.0 Người dùng có thể rút tiền ngay lập tức vì bằng chứng hợp lệ cung cấp bằng chứng không thể thay đổi về tính xác thực của các giao dịch ngoại tuyến. |
| Nén dữ liệu | Xuất bản dữ liệu giao dịch đầy đủ dưới dạng calldata lên Ethereum Mainnet, làm tăng chi phí rollup. | Không cần xuất bản dữ liệu giao dịch trên Ethereum vì ZK-SNARK và ZK-STARK đã đảm bảo tính chính xác của rollup. |
| Độ tương thích EVM | Sử dụng mô phỏng của Máy ảo Ethereum (EVM) | Đã có thể tương thích EVM nhờ zkEVM. |
| Chi phí | Chi phí thấp | Chi phí cao |
| Giả định tin cậy | Không yêu cầu trusted setup | Yêu cầu trusted setup |
| Yêu cầu chứng thực | Cần người xác thực tình trạng rollup và xác nhận gian lận | Người dùng cũng không cần giám giám sát các khối Rollups nhằm ngăn chặn gian lận vì zkSync sử dụng thuật toán bằng chứng hợp lệ (valid proofs). |
| Bảo mật | Cung cấp phần thưởng token để đảm bảo tính bảo mật rollup, bảo mật dựa trên game-theoretic. Giới hạn quy mô 50 triệu USD | Dựa vào cryptographic Security (mật mã) để bảo mật. |
Trong tương lai, zkSync hướng đến Decentralization và anti-censorship, phát triển phi tập trung và không chịu sự kiểm duyệt bằng cách loại bỏ hoàn toàn quyền kiểm soát của Matter Labs, trao quyền cho cộng đồng.
Đối tác chiến lược
zkSync hiện đang có khá nhiều đối tác ở nhiều mảng khác nhau trên thị trường blockchain và cả các sàn giao dịch tập trung chẳng hạn như: Binance, Houbi Global, OKEx, Blockchain.com, Coinbase, Bybit,…cũng những cái tên lão làng trong DeFi như: Curve, Aave, Balancer,…hay Mirana Venture, Chainlink,…
Hiện tại các stablecoins được giao dịch trên zkSync là: USDT, UST, USDC, FRAX, DAI.
Khi trải nghiệm zkSync trong giai đoạn đầu, bạn có thể thực hiện các dịch vụ sau:
Giao dịch ZigZag: Người dùng được hỗ trợ giao dịch trên layer-2 zkRollups. Đây là sàn giao dịch phi tập trung cung cấp các giao dịch sswap token với mức phí hấp dẫn. Đồng thời, zkRollups cũng có bộ tính năng và thiết lập sổ lệnh như những sàn giao dịch phi tập trung.
Giao dịch ZkNFT: Các bộ sưu tập NFT (ví dụ như zkPunks) được fork từ nguyên bản trên Ethereum là Crypto Punk.
DAO: Những dự án làm về DAO trên nền tảng zkSync đã có một vị thế nhất định trên thị trường tiền mã hoá. Một số dự án nổi bật về lĩnh vực này là OlympusDAO hoặc Alchemix.
zkSync đang phát triển nhanh chóng và thu hút sự quan tâm của cộng đồng Ethereum. Dự án có khả năng đẩy nhanh sự phát triển của các ứng dụng phi tập trung (dApp) trên Ethereum.
(còn nữa)
Trader_Z
Các quan điểm và ý kiến được thể hiện bởi tác giả, hoặc bất kỳ người nào được đề cập trong bài viết này, chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin và chúng không cấu thành lời khuyên về tài chính, đầu tư hoặc các lời khuyên khác