Bãi bỏ cơ chế độc quyền vàng miếng đang được kỳ vọng là sẽ định hình lại toàn bộ thị trường vàng trong nước.
Thay đổi quan trọng trong quản lý hoạt động kinh doanh vàng
Một thay đổi quan trọng trong dự thảo sửa đổi Nghị định 24 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng đang được Ngân hàng Nhà nước đưa ra lấy ý kiến, đó là bãi bỏ cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng – một bước đi được kỳ vọng sẽ định hình lại toàn bộ thị trường vàng trong nước.
Thay vì chỉ một đơn vị duy nhất được quyền sản xuất vàng miếng như hiện nay, các doanh nghiệp và ngân hàng có quy mô vốn lớn sẽ có cơ hội tham gia, nếu đáp ứng được điều kiện cấp phép.
Cụ thể, tổ chức tín dụng có vốn điều lệ từ 50.000 tỷ đồng trở lên, hoặc doanh nghiệp có vốn tối thiểu 1.000 tỷ đồng sẽ có thể được cấp giấy phép sản xuất vàng miếng. Tuy nhiên, điều kiện không chỉ dừng lại ở con số vốn – các đơn vị này còn phải có giấy phép kinh doanh mua bán kim loại quý do Ngân hàng Nhà nước cấp, không bị xử phạt hành chính hoặc đã hoàn tất khắc phục nếu từng vi phạm.
Hiện tại, cả nước có 38 ngân hàng và doanh nghiệp được cấp phép kinh doanh vàng miếng. Trong nhóm này, chỉ một số “ông lớn” như PNJ, DOJI, SJC có vốn điều lệ trên 1.000 tỷ đồng – nghĩa là có thể đủ điều kiện bước vào cuộc chơi sản xuất vàng miếng sau khi bỏ độc quyền. Với nhóm ngân hàng, những tên tuổi như Vietcombank, BIDV, MB, Techcombank, VPBank, VietinBank và Agribank đang nổi bật nhờ quy mô vốn điều lệ vượt ngưỡng 50.000 tỷ đồng.
Bỏ độc quyền vàng miếng – Kỳ vọng xóa “cơn khát” nguồn cung
Giới chuyên gia nhiều năm qua đã chỉ rõ, cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng là một trong những nguyên nhân chính dẫn tới sự chênh lệch giá vàng nội – ngoại, có thời điểm lên đến gần 20 triệu đồng mỗi lượng. Việc chỉ một thương hiệu vàng miếng được lưu thông chính thức tạo ra tâm lý “găm giữ” kim loại quý, khiến thị trường rơi vào trạng thái bất ổn mỗi khi giá thế giới biến động.
Ngay cả Ngân hàng Nhà nước cũng thừa nhận bất cập này. Khi nguồn cung trong nước khan hiếm, cơ quan quản lý buộc phải can thiệp bằng dự trữ ngoại hối quốc gia, nhập vàng tiêu chuẩn quốc tế, rồi gia công lại thành vàng miếng để bình ổn thị trường – một quy trình tiêu tốn cả ngoại tệ lẫn thời gian.
Để xử lý tận gốc vấn đề cung – cầu, dự thảo nghị định lần này còn đưa ra nhiều điều khoản mới. Một điểm đáng chú ý là quy định: giao dịch vàng từ 20 triệu đồng trở lên buộc phải chuyển khoản, không còn được thanh toán bằng tiền mặt. Mục tiêu là tăng tính minh bạch, truy xuất giao dịch và hạn chế rửa tiền.
Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng có thể được nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng và trang sức mỹ nghệ, thay vì chỉ nhập để tái xuất như hiện nay. Tuy nhiên, nguồn nhập phải đảm bảo từ nhà sản xuất đạt chuẩn của Hiệp hội Thị trường vàng London (LMBA), đồng thời doanh nghiệp phải công khai tiêu chuẩn, hàm lượng vàng và có quy chế nội bộ rõ ràng về sản xuất, xuất nhập khẩu.
Trong suốt hơn một thập kỷ qua, doanh nghiệp trong nước không được cấp phép nhập khẩu vàng nguyên liệu, buộc phải thu mua từ thị trường để phục vụ chế tác trang sức. Điều này khiến nhiều đơn vị lâm vào tình trạng “đói vàng”, sản xuất đình trệ. Lãnh đạo một doanh nghiệp từng chia sẻ, họ nhiều lần phải dừng đơn hàng do không đủ vàng để chế tác – một thực trạng đi ngược với nhu cầu phát triển của ngành kim hoàn Việt Nam.
Về dài hạn, mở cửa sản xuất vàng miếng cũng thúc đẩy ngành công nghiệp chế tác trong nước phát triển, nâng cao năng lực sản xuất, kiểm định, và phân phối theo tiêu chuẩn quốc tế. Với điều kiện đi kèm nghiêm ngặt – như vốn điều lệ tối thiểu và giấy phép nhập khẩu từng lần – chính sách mới vẫn đảm bảo vai trò kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước mà không đánh đổi sự ổn định của thị trường.
Nhìn chung, việc chấm dứt cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng – vốn do SJC đảm nhiệm hơn một thập kỷ qua – là một thay đổi mang tính bước ngoặt đối với thị trường kim loại quý tại Việt Nam. Nếu thực thi đúng định hướng, chính sách này có thể tạo ra một thị trường minh bạch, cạnh tranh lành mạnh hơn, từ đó giảm tình trạng đầu cơ và bình ổn giá vàng trong nước.
Những rủi ro tiềm ẩn khi mở cửa sản xuất vàng miếng
Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích, chính sách bỏ độc quyền vàng miếng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu thiếu cơ chế kiểm soát chặt chẽ và đồng bộ.
Rủi ro đầu tiên là khả năng xuất hiện vàng kém chất lượng hoặc vàng giả, nếu không có hệ thống kiểm định thống nhất và chế tài nghiêm minh. Việc có nhiều thương hiệu vàng miếng khác nhau có thể khiến người tiêu dùng hoang mang, ảnh hưởng tới niềm tin thị trường – vốn đã được định hình quen thuộc với thương hiệu SJC.
Ngoài ra, các doanh nghiệp nhỏ lẻ nếu chạy theo phong trào sản xuất vàng miếng mà không đủ năng lực về công nghệ, tài chính, nhân sự kiểm định… có thể tạo ra “cuộc đua xuống đáy” về chất lượng, gây hỗn loạn thị trường và tăng rủi ro cho người tiêu dùng.
Từ góc độ chính sách, việc cấp phép nhập khẩu vàng nguyên liệu hoặc vàng miếng – dù từng lần – nếu không có hệ thống dữ liệu và theo dõi minh bạch, có thể khiến chính sách tiền tệ và tỷ giá chịu áp lực, đặc biệt trong bối cảnh tỷ giá và lãi suất đang bước vào giai đoạn nhạy cảm. Vàng cũng là một tài sản dễ được sử dụng trong các hoạt động rửa tiền, chuyển tài sản bất hợp pháp, nếu không kiểm soát chặt luồng giao dịch.
Cuối cùng, sự cạnh tranh giữa các thương hiệu vàng miếng có thể dẫn đến “tranh chấp thương hiệu” hoặc gây rối thông tin nếu không có định danh rõ ràng và hệ thống phân loại tiêu chuẩn quốc gia về vàng miếng.
Mộc Miên (Tổng hợp)
