Theo số liệu thống kê từ VBMA, Quý 1.2022, tổng cộng có 47 doanh nghiệp phát hành TPDN với giá trị đạt xấp xỉ 50 nghìn tỷ đồng. Trong đó, Công ty chứng khoán Kỹ Thương (Techcom Securities hay TCBS) là đơn vị tư phát hành TPDN nhiều nhất với thị phần là 45%. Lãnh đạo TCBS cho biết “Đứng ở vị trí là đơn vị hàng đầu về tư vấn phát hành trái phiếu, TCBS luôn tuân thủ nghiêm chặt các bước tư vấn theo tiêu chuẩn của các thị trường phát triển giúp sàng lọc bớt rủi ro cho cả doanh nghiệp phát hành lẫn người sở hữu trái phiếu. Cùng với đó, khi đứng ở vị trí là nhà phân phối TPDN hàng đầu thị trường, TCBS mong muốn NĐT cá nhân hãy trang bị kỹ những kiến thức cần thiết và tìm hiểu rõ thông tin trước khi tham gia đầu tư. Trái phiếu có lãi suất cao hơn và là sản phẩm đầu tư có rủi ro, so với tiền gửi tiết kiệm tại ngân hàng”
Để giúp các nhà đầu tư có nhu cầu mua trái phiếu doanh nghiệp có đầy đủ kiến thức để bảo vệ chính mình, TCBS mong muốn chia sẻ chi tiết hướng dẫn các nội dung cần lưu ý trước tham gia đầu tư TPDN như sau:
Bước 1: Xác định nhu cầu và khẩu vị rủi ro của bản thân (KVRR)
Mỗi cá nhân khi cân nhắc tham gia một hoạt động đầu tư thường cần xác định xem nhu cầu hàng đầu của mình là gì, ngắn hạn hay dài hạn. Mục tiêu đầu tư thường đa dạng như bảo vệ tài chính hay tăng trưởng tài sản trong ngắn hạn; giữ tiền để chi tiêu cho tương lai (cho con cái, cho cuộc sống sau khi về hưu…) hay để chờ thời cơ cho một cơ hội đầu tư lớn. NĐT theo đó, cần xác định dòng tiền có khả năng đầu tư của mình, thời gian đầu tư dự kiến, nhu cầu về thanh khoản và kỳ vọng về lợi tức.
NĐT có thể lựa chọn các kênh đầu tư truyền thống như tiết kiệm, vàng, ngoại hối, bất động sản và kênh đầu tư đang được ưa chuộng vài năm gần đây như quỹ đầu tư, trái phiếu, cổ phiếu, chứng khoán phái sinh, tiền ảo (độ rủi ro tăng dần).
Mỗi kênh đầu tư sẽ có một mức độ rủi ro khác nhau, mỗi cá nhân NĐT sẽ có KVRR khác nhau. Để việc quản lý đầu tư được hiệu quả NĐT cần phải nhận thức rõ được mức độ rủi ro của danh mục mình đang nắm giữ, qua đó tối ưu các quyết định giao dịch của mình gắn với cả lợi nhuận và rủi ro.
KVRR sẽ thay đổi theo thời gian hoặc theo từng khoản đầu tư. NĐT nên đánh giá KVRR của bản thân thường xuyên và trước khi đưa ra quyết định đầu tư. Để giúp NĐT lựa chọn được chiến lược và kênh đầu tư phù hợp, TCBS có công cụ chấm điểm rủi ro trên hệ thống TCInvest với bộ câu hỏi nhanh, có thể đưa ra đánh giá KVRR của NĐT.
Bước 2: Hiểu định nghĩa và các kiến thức cơ bản về TPDN
Trái phiếu doanh nghiệp là loại chứng chỉ ghi nợ có kỳ hạn từ 01 năm trở lên do doanh nghiệp phát hành với mục đích huy động vốn từ nhà đầu tư. Khi NĐT cá nhân mua trái phiếu của một công ty sẽ trở thành chủ nợ của họ. Khi nắm giữ dài hạn, TPDN mang lại nguồn thu nhập đều đặn và ổn định, cao hơn tiết kiệm cho các NĐT mà không chịu ảnh hưởng quá nhiều của diễn biến thị trường.
Lãi suất trái phiếu là mức lãi doanh nghiệp đưa ra để thu hút cho nhà đầu tư. Có thể tái đầu tư, lời sinh lời trên số lãi được nhận định kỳ. TPDN là một loại tài sản có thể được cho/tặng, thừa kế hoặc bán lại khi cần với lãi suất thực nhận.
Nhà đầu tư cần hiểu cơ bản các bên tham gia vào việc phát hành và lưu hành TPDN sẽ gồm nhiều các đơn vị và tổ chức như Doanh nghiệp (Tổ chức phát hành), Tổ chức tư vấn phát hành, Tổ chức tư vấn luật, Tổ chức quản lý tài khoản, Đại lý lưu ký và quản lý chuyển nhượng, Đại diện người sở hữu trái phiếu, Tổ chức quản lý Tài sản đảm bảo, Đơn vị môi giới trái phiếu, Nhà đầu tư…. Ngoài ra, nhà đầu tư – trái chủ cũng cần nắm được các thuật ngữ liên quan đến đầu tư trái phiếu như: coupon /trái tức, lãi suất đầu tư, lãi suất tái đầu tư, các khoản phí, thuế…
Bước 3: Nắm rõ những rủi ro khi đầu tư TPDN
NĐT cần được trả lời những câu hỏi này trước khi đầu tư TPDN: Trái phiếu của TCPH nào, có uy tín không? Mục đích sử dụng vốn của TCPH là gì? NĐT có được nhận đầy đủ thông tin về TCPH và mục đích sử dụng vốn ko? Đơn vị tư vấn bán trái phiếu cho NĐT có cam kết hay trách nhiệm gì khi TCPH gặp rủi ro? Trái phiếu có được cam kết mua lại sau khoảng thời gian xác định không? Ai là bên cam kết với khách hàng? Lãi suất cam kết mua lại là bao nhiêu? Nếu cần tiền đột xuất thì lấy tiền về như thế nào?
Rủi ro lớn nhất mà NĐT phải đối mặt là TCPH mất khả năng thanh toán (không thanh toán được lãi hoặc gốc khi đến hạn) hay vi phạm các nghĩa vụ quy định trong các văn kiện trái phiếu. Khi bất kỳ sự kiện vi phạm nào như trên xảy ra, TCPH sẽ có trách nhiệm thực hiện các biện pháp khắc phục hoặc thực hiện mua lại trái phiếu bắt buộc trước hạn. Việc thu hồi giá trị đầu tư của Khách hàng phụ thuộc vào kết quả xử lý tài sản đảm bảo (nếu có) và (hoặc) kết quả giải quyết của cơ quan có thẩm quyền, tùy từng trường hợp. Khách hàng có thể không thu hồi được toàn bộ (hoặc một phần) giá trị đầu tư của mình.
Tiếp đến, rủi ro thanh khoản cũng là vấn đề nhiều NĐT quan tâm. Rủi ro này là việc trái phiếu không chuyển được thành tiền mặt khi người sở hữu trái phiếu mong muốn, dẫn đến trái phiếu có thể được bán với giá thấp hơn giá trị mong muốn hoặc giá vốn đầu tư. Vì vậy, Nhà đầu tư nên cân nhắc nhu cầu thanh khoản, nên dành vốn nhàn rỗi dài hạn để đầu tư TPDN và nhận được coupon định kỳ thay vì tính toán đến việc nhận được lợi tức cao khi bán trái phiếu cho nhà đầu tư tiếp theo.
Lãi suất cao luôn đi kèm với rủi ro cao, do đó, NĐT phải phải hết sức thận trọng đánh giá kỹ về các rủi ro trước khi quyết định mua TPDN. Đồng thời, không nên mua trái phiếu thông qua chào mời khi chưa tìm hiểu kỹ về tình hình tài chính của TCPH và các điều kiện, điều khoản của trái phiếu. Sau khi tìm hiểu về các rủi ro hiện hữu, NĐT cần chú ý hơn trong việc lựa chọn TCPH cũng như CTCK phân phối lớn, uy tín trên thị trường.
Bước 4: Lưu ý các biện pháp để giảm thiểu tối đa rủi ro
Thứ nhất, ưu tiên mua trái phiếu của các doanh nghiệp hàng đầu. NĐT có tâm lý yên tâm hơn khi tổ chức phát hành là những thương hiệu tập đoàn lớn, đã niêm yết trên sàn chứng khoán với vốn hoá lớn, có tên tuổi thương hiệu và sản phẩm uy tín đã được thị trường công nhận. Đây là lựa chọn tương đối an toàn cho nhà đầu tư chưa có kinh nghiệm đánh giá trái phiếu, thông thường, lãi suất trái phiếu phát hành bởi những tổ chức phát hành là doanh nghiệp lớn chỉ cao hơn từ 1 – 2%/năm so với lãi suất tiết kiệm. Tuy nhiên, cần xem xét cả dòng tiền của doanh nghiệp. Tập đoàn lớn nhưng dòng tiền yếu, không có đơn vị bảo lãnh thanh toán của một ngân hàng lớn uy tín thì rủi ro vẫn cao hơn là trái phiếu của doanh nghiệp nhỏ mà dòng tiền đều và chắc chắn. Và không phải cứ mua trái phiếu của doanh nghiệp “làm ăn lãi to” thì an toàn, cần xác định dòng tiền để thanh toán quan trọng hơn mức lỗ/lãi của doanh nghiệp trong năm. Trái phiếu doanh nghiệp mà vừa có cả tài sản đảm bảo và vừa nhận được sự bảo lãnh thanh toán của một ngân hàng hàng đầu, uy tín như Techcombank thì sẽ càng an toàn hơn cho nhà đầu tư. Hơn thế nữa, trái phiếu mà được phát hành đại chúng và niêm yết trên sàn cũng tạo thêm sự an toàn và minh bạch cho nhà đầu tư.
Thứ hai, xem xét tính chuyên nghiệp của tổ chức tư vấn phát hành cho doanh nghiệp. Bất kỳ doanh nghiệp nào khi muốn phát hành trái phiếu đều cần thông qua một tổ chức tài chính có giấy phép thực hiện nghiệp vụ Tư vấn Phát hành (TVPH). Tổ chức TVPH, như các công ty chứng khoán hàng đầu và có uy tín, sẽ cần thẩm định chuyên sâu cả về hoạt động kinh doanh lẫn năng lực tài chính của doanh nghiệp. Để làm tốt vai trò này, tổ chức tư vấn phát hành phải đảm bảo nghiệp vụ phân tích tài chính và đánh giá được mọi góc cạnh của doanh nghiệp, từ ngành nghề, chiến lược, cổ đông lớn, đội ngũ quản lý đến khách hàng, hệ thống phân phối, để dự phóng được dòng tiền của từng dự án và tổng dòng tiền doanh nghiệp và đánh giá năng lực trả nợ lãi và nợ gốc của doanh nghiệp trong tương lai.
Thứ ba, mức độ minh bạch thông tin của trái phiếu tỉ lệ thuận với mức độ rủi ro. Hồ sơ trái phiếu là tài liệu cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến trái phiếu bao gồm thông tin về (i) tổ chức phát hành, (ii) đặc điểm trái phiếu được chào bán, (iii) các điều kiện ràng buộc tổ chức phát hành và (iv) các yếu tố rủi ro của trái phiếu đó. Khi được chào mua trái phiếu, NĐT nên yêu cầu cung cấp hồ sơ trái phiếu để nắm được đầy đủ thông tin và ra quyết định. NĐT hãy dũng cảm bỏ qua những trái phiếu được chào lãi suất cao nhưng tổ chức chào bán từ chối cung cấp thông tin trái phiếu vì đây là dấu hiệu trái phiếu đó tiềm ẩn rủi ro lớn.
Tại TCBS, khách hàng sẽ được nhận đầy đủ các thông tin minh bạch trong 3 giai đoạn:
Trước lúc mua: Các tài liệu chào bán với thông tin về trái phiếu mới, báo cáo phân tích tổ chức phát hành, báo cáo dự kiến dòng tiền trả nợ, thông tin chung nhóm ngành của trái phiếu chào bán, báo cáo về thị trường TPDN, so sánh các TCPH niêm yết, lịch sử giao dịch iConnect thanh khoản.
Trong lúc tham gia mua: Bản chào chi tiết giá lãi suất, dòng tiền trái phiếu, mô phỏng lãi suất bán lại trước hạn, cảnh báo rủi ro khi đầu tư trên giao diện giao dịch hệ thống online TCInvest. Bộ hợp đồng và bản nhận biết rủi ro đều được gửi về email cho khách hàng để theo dõi và lưu rất thuận tiện và minh bạch.
Sau khi mua: Cập nhật định kỳ tình hình thị trường trái phiếu, cập nhật tình hình hoạt động kinh doanh của TCPH, chấm điểm doanh nghiệp được gửi trước thời điểm trái phiếu phát hành lần đầu và định kỳ 6 tháng cập nhật cho KH, báo cáo lịch sử giao dịch của khách hàng trên công cụ rao mua/bán iConnect được gửi hàng tháng, thông báo mỗi kỳ trả lãi….
Đặc biệt, khách hàng được hưởng đẩy đủ quyền lợi của trái chủ như nhận trái tức theo kế hoạch, lấy ý kiến của trái chủ theo các sự kiện của trái phiếu.
Bước 5: Cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận
Sau khi hiểu rõ được các rủi ro và tìm cho mình các được các biện pháp giảm thiểu rủi ro, NĐT cần tự cân đối cho chính mình về lựa chọn giữa rủi ro và lợi nhuận để chọn cho mình trái phiếu phù hợp.
Thông thường, lợi nhuận kỳ vọng tỷ lệ thuận với mức độ chấp nhận rủi ro của khách hàng. Những TCPH có mức độ xếp hạng tín nhiệm cao hơn sẽ an toàn hơn so với các TCPH có xếp hạng tín nhiệm thấp hơn. Mặc dù mức lãi suất có thể thấp hơn nhưng sẽ là phương án an toàn cho nhà đầu tư tham gia nắm giữ. Một sản phẩm tài chính phức tạp như trái phiếu doanh nghiệp cần sự đánh giá khách quan về mức độ rủi ro của tổ chức phát hành nên NĐT có thể tham khảo các báo cáo của tổ chức xếp hạng. TCBS hiện đã chính thức tiến hành ký kết thỏa thuận hợp tác với các công ty xếp hạng tín nhiệm uy tín hàng đầu nhằm phát huy lợi thế của mỗi bên trong việc đáp ứng nhu cầu trọn gói và gia tăng trải nghiệm của khách hàng, đặc biệt là việc áp dụng xếp hạng tín nhiệm tự nguyện với mục tiêu đồng hành nhằm góp phần xây dựng thị trường trái phiếu doanh nghiệp lành mạnh, minh bạch và bền vững.
Bước 6: Kiểm tra tư cách Nhà đầu tư chuyên nghiệp (NĐTCN)
Kể từ năm 2021, theo Luật Chứng khoán chỉ có NĐTCN được phép giao dịch trái phiếu phát hành riêng lẻ nên NĐT cần kiểm tra xem mình có là NĐTCN trước khi thực hiện giao dịch mua.
NĐTCN là NĐT có năng lực tài chính hoặc có trình độ chuyên môn về chứng khoán. Đối với nhà đầu tư cá nhân, người có chứng chỉ hành nghề chứng khoán; nắm giữ danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch có giá trị tối thiểu là 2 tỉ đồng; có thu nhập chịu thuế năm gần nhất tối thiểu là 1 tỉ đồng là được coi là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. TPDN có 2 loại gồm TPDN phát hành riêng lẻ và TPDN phát hành ra công chúng. Ngoài quyền giao dịch trái phiếu được phát hành ra công chúng, NĐTCN được quyền tham gia giao dịch các trái phiếu được phát hành riêng lẻ dành riêng cho NĐT chứng khoán chuyên nghiệp, chiếm tới hơn 90% danh mục trái phiếu giao dịch của thị trường trái phiếu với lãi suất cạnh tranh.
Bước 7: Thực hiện mua TPDN
Mở tài khoản chứng khoán nếu chưa có sẵn. Tại TCBS, mở tài khoản sẽ là 100% online.
Đánh giá khẩu vị rủi ro của bản thân trên ứng dụng TCInvest tại TCBS
Lựa chọn nhu cầu đầu tư: đầu tư linh hoạt hay dòng tiền định sẵn và xem dòng tiền minh họa
Nhu cầu đầu tư linh hoạt: dành cho NĐT chưa rõ thời hạn nắm giữ và có thể rao bán lại dễ dàng trên công cụ rao bán trái phiếu iConnect của TCBS.
Nhu cầu cần chắc chắn bán lại được tại một thời điểm định sẵn như 3-6-12 tháng: Trái phiếu này không được tham gia giao dịch bán lại trong thời hạn nắm giữ.
NĐT có thể xem dòng tiền minh họa với 2 lựa chọn: khi giữ đến đáo hạn hoặc bán lại khi cần.
Đặt lệnh mua trái phiếu: Trong quá trình mua trái phiếu, NĐT được TCBS thông tin về các rủi ro họ có thể gặp khi đầu tư vào trái phiếu, NĐT có thể vào thử đặt lệnh để xem trước nội dung hợp đồng trên hệ thống TCInvest. Trong bộ hợp đồng, nhận biết rủi ro được thể hiện trên một văn bản riêng, độc lập với các điều kiện và điều khoản thương mại cũng như các thông tin khác của hợp đồng. Tại bước cuối cùng của quá trình ký hợp đồng, TCBS một lần nữa nhắc nhở NĐT về đọc, hiểu và nhận thức rủi ro thông qua việc yêu cầu khách hàng xác nhận đã đọc và nhận biết các rủi ro có thể gặp trên tuyên bố giao dịch. TCBS cũng tăng nhận diện rủi ro cho NĐT khi thể hiện các lưu ý về rủi ro ở nội dung tất cả các email về giao dịch. Các trái phiếu phát hành theo hình thức riêng lẻ có dấu hiệu nhận biết riêng trên hệ thống TCBS và các khách hàng chưa được xác nhận là NĐT chuyên nghiệp sẽ bị chặn không được giao dịch các trái phiếu này.
Bước 8: Theo dõi và kiểm tra định kỳ thông tin liên quan đến TPDN đã mua
Với các sự kiện phát sinh sau phát hành có ảnh hưởng đến quyền lợi và lợi ích của nhà đầu tư đã được quy định trước trong hồ sơ trái phiếu, hoặc những sự kiện chưa được quy định nhưng theo đánh giá của TCBS là có ảnh hưởng đến quyền lợi và lợi ích của nhà đầu tư, TCBS có cơ chế thông báo thông tin kịp thời cho nhà đầu tư và có các công cụ tiện ích để thông báo sớm và nhanh nhất để nhà đầu tư có thể tiếp cận như email hoặc trên ứng dụng TCInvest của TCBS.
Việc giao dịch mua bán trái phiếu online hoàn toàn trên hệ thống TCInvest giúp NĐT có thể thực hiện và theo dõi các giao dịch cũng như quản lý tài sản của mình ở mọi lúc mọi nơi. Đây cũng là điểm tiện lợi rất khác biệt của TCBS so với các công ty chứng khoán khác đang phân phối trái phiếu trên thị trường. Xuyên suốt quá trình đầu tư TPDN tại TCBS, từ trước, trong và sau khi sở hữu trái phiếu, TCBS có bộ phận đại lý chịu trách nhiệm giám sát thông tin của tổ chức phát hành để cung cấp kịp thời mọi thông tin quan trọng đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư.
